Urszula Nowakowska
Prezeska Centrum Praw Kobiet
Coraz więcej badań robionych w różnych krajach wskazuje, że przemoc, jakiej doznają kobiety i dziewczynki jest poważnym zagrożeniem dla ich zdrowia, a nawet życia. Ogólnokrajowe badania kanadyjskie wykazały, że w 45 proc. przypadków przemocy domowej doszło do urazów, z czego 40 proc. kobiet zmuszonych było skorzystać z pomocy medycznej.
W Polsce jednak wciąż nie prowadzi się takich badań ani nie są gromadzone dane pokazujące związek pomiędzy przemocą a zdrowiem kobiet. Poznanie skutków, jakie przemoc wywiera na zdrowie kobiet nie jest także łatwym i prostym zadaniem. Lekarze mają ograniczony czas na rozmowę z pacjentką, nie widzą potrzeby lub nie potrafią zadawać pytań, które pozwoliłby kobiecie się otworzyć. To sprawia, że w dokumentacji medycznej często nie ma nawet wzmianki o przemocy, ani danych dotyczących okoliczności i przyczyn doznanych obrażeń lub złego stanu zdrowia. Chociaż wymaga tego znowelizowana w 2010 r. ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz rozporządzenie wykonawcze z 22 października 2010 r., wielu lekarzy odmawia wystawiania zaświadczeń o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie.
Kobiety często same wstydzą się także mówić o przemocy, jakiej doznają ze strony partnera i ukrywają okoliczności, w których doszło do obrażeń. Wiele kobiet także nie zgłasza się do poradni nawet wówczas, gdy doznane obrażenia są poważne. Nie bez znaczenia jest także fakt, że dostęp do służby zdrowia nie jest w polskich realiach prostym zadaniem nawet dla osób ubezpieczonych. A przecież część kobiet pozostaje poza systemem ubezpieczeń i nie korzysta z publicznej służby zdrowia. Wielu z nich nie stać na korzystanie z oferty prywatnych przychodni. Pamiętam kobietę, w takiej właśnie sytuacji. Z kilkorgiem dzieci uciekła od męża i schroniła się w prowadzonym przez Centrum Praw Kobiet bezpiecznym schronieniu. Była ofiarą drastycznej przemocy i cierpiała na wiele chorób, ale nie leczyła się, gdyż nie była ubezpieczona. Ciągły stres, w którym żyła, pogarszał jej stan zdrowia. Byłyśmy w trakcie załatwiania dla niej ubezpieczenia za pośrednictwem ośrodka pomocy społecznej, kiedy wyjechała na kilka dni do rodziny. Po kilku dniach zawiadomiono nas, że kobieta zmarła.
Kobiety doświadczające przemocy doznają nie tylko drobnych urazów, których skutkiem są m.in. siniaki i otarcia skóry. Są to także znacznie poważniejsze urazy wewnętrzne, złamania, urazy głowy, wstrząśnięcia mózgu i inne dolegliwości wymagające długotrwałego leczenia i pozostawiające trwałe ślady na zdrowiu fizycznym i psychicznym. Niektóre urazy, w tym te związane z pododuszaniem, są trudne lub niemożliwe do zdiagnozowania bez specjalistycznych badań, a wiele kobiet nie jest na nie kierowanych. Nigdy nie zapomnę kobiet odbywających kary pozbawienia wolności za zabójstwo swoich domowych katów. Większość z nich miała trwałe ślady na ciele po dźgnięciu nożem, złamane nosy, szczeki, wybite zęby. Skutkiem przemocy domowej nierzadko jest także trwałe kalectwo i niepełnosprawność.
Przemoc wobec kobiet, w tym przemoc seksualna lub fizyczna, wiąże się z wieloma długotrwałymi problemami zdrowotnymi takimi jak artretyzm, astma, chroniczny ból. Kobiety mają problemy z trawieniem, wrzody żołądka, problemy z sercem, migrenowe bóle głowy, problemy z układem odpornościowym.
Wiele kobiet ma problemy ze zdrowiem psychicznym. Kobiety doświadczające przemocy cierpią na depresję, stany lękowe, wykazują objawy zespołu stresu pourazowego, mają problemy z pamięcią, borykają się z negatywnymi myślami o sobie i innych. Jednym ze skutków jest także chroniczne zmęczenie, problemy ze snem, koszmary senne.
Aby poradzić sobie ze skutkami przemocy, niektóre kobiety zaczynają nadużywać alkoholu, narkotyków, popadają w uzależnienie od papierosów. Badania amerykańskie pokazują, że około 90 proc. kobiet, które mają problemy z używaniem substancji psychoaktywnych, doświadczyło przemocy fizycznej lub seksualnej. Przemoc, jakiej doznają kobiety może również wpływać na ich postrzeganie własnego ciała, prowadząc do niezdrowych nawyków żywieniowych lub zaburzeń odżywiania.
Skutkiem przemocy wobec kobiet są także niechciane ciąże. Zdarza się, że kobiety są zmuszane do zajścia w ciążę i rodzenia dzieci, co jest jedną z form ich kontroli przez sprawców. Badania prowadzone w USA wykazały, że 25 proc. kobiet doznających przemocy zgłaszało tzw. przymus rozrodczy. Przemoc dotyka wielu kobiet w ciąży, co stanowi zagrożenie nie tylko dla ich zdrowia, ale także dla płodu. Jest istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko niskiej masy ciała noworodków, małego przyrostu masy ciała kobiety w ciąży, infekcji i anemii. Wiele badań wskazuje, że w rodzinach, gdzie dochodzi do przemocy wobec kobiet, w blisko 40 proc. przypadków dotyczy to również dzieci. Ale dzieci cierpią nie tylko wtedy, kiedy same są bite, ale także wtedy, gdy są świadkami przemocy wobec swoich matek. To forma przemocy psychicznej wobec dzieci. Nierzadko także dzieci doznają obrażeń, gdy stają w obronie swoich matek. Pandemia przyczyniła się do zwiększenia skali przemocy wobec kobiet, zwłaszcza przemocy domowej, ale też do znacznie większego obciążenia służby zdrowia. Dostęp do służby zdrowia był utrudniony nie tylko w pierwszym okresie lockdownu, kiedy to wiele placówek medycznych ograniczało przyjęcia i funkcjonowało wyłącznie w kontakcie zdalnym. Obecnie przy dużej skali zakażeń sytuacja staje się coraz bardziej dramatyczna i dodatkowo utrudnia kobietom doświadczającym przemocy szukanie wsparcia i korzystanie z pomocy medycznej.
Utrudniony dostęp do służby zdrowia oraz brak wiedzy wśród personelu medycznego na temat przemocy domowej i jej skutków są odpowiedzialne za pogorszenie stanu zdrowia wielu kobiet doznających przemocy i jest zapewne przyczyną niejednej przedwczesnej śmierci lub samobójstwa popełnionego przez kobietę w związku z doznawaną przemocą. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazały, że kobiety doświadczające przemocy są pięć razy bardziej narażone na samobójstwo niż kobiety nie mające takiego doświadczenia. Badacze wskazują, że jedną z głównych przyczyn samobójstw popełnianych przez kobiety jest przemoc w rodzinie. Liczne badania wskazują także, że większość kobiet, które padają ofiarą zabójstwa, jest zabijanych przez swoich obecnych bądź byłych partnerów – sprawców przemocy. Aby skutecznie zwalczać przemoc wobec kobiet i obniżać koszty związane z leczeniem jej skutków rządzący powinni poważnie rozważyć wprowadzenie zaleceń i procedur dotyczących postępowania pracowników służby zdrowia w stosunku do kobiet pacjentek. Pozwoli to zwiększyć wykrywalność przemocy domowej, ułatwi kobietom dostęp do wsparcia i pociągnięcie sprawców do odpowiedzialności. Musimy poprawić dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej, aby konstytucyjne prawo do ochrony zdrowia mogło na równych zasadach realizowane przez wszystkich.
