Prof. dr hab. n. med. Mirosław Wielgoś
Kierownik I Katedry i Kliniki Ginekologii i Położnictwa, Konsultant Krajowy w Dziedzinie Perinatologii, Rektor WUM
Prof. dr h. n. med. Mariusz Zimmer
Prezes Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Kierownik Kliniki Ginekologii i Położnictwa Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu
Ciąża jest wyjątkowym okresem w życiu kobiety, podczas którego zmienia się zapotrzebowanie organizmu na składniki odżywcze. Ów składniki mają ogromny wpływ na zdrowie matki oraz rozwijającego się płodu. Brak uzupełnienia niektórych składników jak na przykład kwasu foliowego, może być czynnikiem ryzyka rozwoju wad cewy nerwowej u rozwijającego się płodu. Dlatego podstawą żywienia kobiety ciężarnej powinna być zbilansowana, różnorodna dieta, uzupełniona o suplementację poszczególnych witamin i składników mineralnych w ilościach optymalnych dla właściwego wzrastania płodu i zdrowia matki. Ma to służyć nie tylko zaspokojeniu aktualnych potrzeb energetycznych organizmu, ale również stworzeniu rezerw, które zostaną wykorzystane w okresie laktacji.
Kobiety starające się o dziecko powinny zaopatrzyć organizm w niezbędne składniki energetyczne, budulcowe, a także witaminy oraz makro- i mikroelementy. Jakie składniki są najważniejsze w tym okresie?
Najważniejszy dla kobiety starającej się o dziecko jest tak zwany zdrowy tryb życia. Składa się na to przede wszystkim właściwe odżywianie się, zbilansowana aktywność fizyczna, unikanie wszelkiego rodzaju używek oraz – w miarę możliwości – stresu.
Przestrzeganie tych zasad z całą pewnością zwiększa szanse na zajście w ciążę, a także na prawidłowy jej rozwój. Niewątpliwie tym składnikiem, który musi dodatkowo wzbogacać dietę kobiety starającej się o ciążę, jest kwas foliowy. Jego obecność w organizmie w odpowiedniej ilości warunkuje prawidłowy rozwój ośrodkowego układu nerwowego, a konkretnie zamknięcie cewy nerwowej, do którego dochodzi na bardzo wczesnym etapie rozwoju zarodka – w okresie 4-5 tygodnia ciąży, licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki. To jest czas, w którym kobieta może nawet jeszcze nie wiedzieć, że jest w ciąży. Stąd też tak ważne jest rozpoczęcie suplementacji kwasem foliowym co najmniej 12 tygodni przed planowaną koncepcją, w ilości od0.4mg na dobę.
A jeśli już kobieta zajdzie w ciążę – jaką suplementację zaleca PTGiP?
Po zajściu w ciążę, według zaleceń PTGiP, należy nadal suplementować kwas foliowy, ale też kilka innych składników, takich jak na przykład witaminę D3, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, w tym kwas DHA czy jod. W przypadku tego ostatniego należy pamiętać, że w Polsce jodowana jest sól kuchenna, którą spożywamy na co dzień, tak więc dawki jodu w preparatach mineralno-witaminowych dla kobiet ciężarnych mogą być niższe niż te, które rekomenduje WHO. Warto podkreślić w tym miejscu, że faktyczna wartość preparatów witaminowych dla ciężarnych, dostępnych na rynku, wcale nie rośnie wraz z liczbą substancji, mozolnie upakowanych w pojedynczej tabletce. Wiele z nich jest zbędnych, a niektóre mogą być wręcz szkodliwe.
Czy każda kobieta w ciąży powinna zdecydować się na suplementację tych składników? Dlaczego jest to istotne?
Aktualnie uważa się, że suplementacja niezbędnych składników, wspomnianych powyżej, powinna być powszechna, biorąc pod uwagę, że dieta często nie pokrywa obecnie zapotrzebowania na wymienione składniki Należy jednak pamiętać, że głównym celem suplementacji jest uzupełnienie określonych pierwiastków czy substancji, a nie leczenie chorób, czy powikłań ciąży. O ile takowe wystąpią, niezbędna jest ingerencja lekarza i stosowanie odpowiednich preparatów leczniczych, w odpowiednich dawkach.
Jeśli chodzi o kwas DHA – jego suplementacja jest zalecana zarówno w okresie starań o dziecko, jak i podczas ciąży oraz w okresie laktacji. Dlaczego jest on tak istotny na każdym z tych etapów?
Kwas DHA, należący do tzw. kwasów omega-3, jest niezwykle ważnym czynnikiem dla prawidłowego rozwoju ciąży. Odgrywa przede wszystkim rolę w kształtowaniu się ośrodkowego układu nerwowego, warunkuje prawidłowe widzenie i ma nieoceniony wpływ na rozwój dziecka. Konieczność jego suplementacji wynika z niedoborów DHA w populacji polskiej, co z kolei jest wynikiem niskiego spożycia tłustych ryb morskich. Tak więc pierwszym ze sposobów zwiększenia tego składnika w organizmie ciężarnej i kobiety karmiącej jest większe spożycie ryb, a drugim – suplementacja.
Czy w okresie laktacji kobieta narażona jest na niedobory? Jeśli tak, to dlaczego?
W okresie laktacji kobieta jest narażona na niedobory mineralno-witaminowe (podobnie jak w ciąży). Podstawową rolę odgrywa urozmaicona i dobrze zbilansowana dieta, zawierająca białka, węglowodany i tłuszcze w odpowiednich proporcjach. Aby zapewnić prawidłowe funkcjonowanie organizmu kobiety karmiącej oraz dbać o prawidłowy rozwój dziecka karmionego piersią, należy dalej suplementować DHA, jod, kwas foliowy i witaminę D3, a często również żelazo. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 (DHA) – kwasy omega-3 są podstawowym składnikiem budującym błony lipidowe komórek układu nerwowego. Odpowiednia ilość DHA w okresie ciąży i karmienia piersią jest niezbędna dla zachowania prawidłowego rozwoju komórek układu nerwowego dziecka, a to przekłada się na prawidłowy rozwój dziecka, na jego funkcje poznawcze, ostrość wzroku i prawidłowy rozwój psychomotoryczny. Głównym źródłem kwasów DHA są ryby, a w związku z tym, że nie są one dominującym składnikiem polskiej diety, zalecamy obligatoryjnie u każdej kobiety spożywanie suplementu.
Niemowlęta karmione piersią powinny otrzymywać DHA wraz z mlekiem matki. Niezwykle ważne jest zapewnienie wysokiej jakości źródła DHA bez ryzyka zanieczyszczenia metalami ciężkimi, dioksynami oraz polichlorowanymi bifenylami (PCB), które mogą być szkodliwe dla zdrowia.
Jeśli dieta jest uboga w produkty mleczne i nabiał, będący naturalnym źródłem wapnia, należy uwzględnić jego dodatkową suplementację.
